Na een experiment in een dierenambulance rees de vraag of sneltests voor Influenza A, normaal gebruikt voor mensen, ook ingezet konden worden om het vogelgriepvirus op te sporen. Een dierenarts ontdekte namelijk dat een menselijke sneltest voor Influenza A ook lijkt te werken bij vogels, wat een mogelijke doorbraak kan zijn voor de bestrijding van vogelgriep. Onderzoekers van Wageningen University & Research voerden de eerste tests uit.
Sneltest voor vogelgriep
Tijdens de coronapandemie waren mensen niet de enigen die kampten met een besmettingsgolf. Ook vogels hadden het zwaar te verduren: vogelgriep greep om zich heen, zowel onder pluimvee als onder wilde vogels.
Geïnspireerd door de sneltests die onder mensen werden afgenomen, vroeg de Noord-Hollandse dierenarts Miriam Bosman zich af of ze vogelgriep niet op een vergelijkbare manier vroegtijdig kon opsporen. Zo kwam ze op het idee om een antigentest voor mensen bij vogels af te nemen en dat leek te werken. De test, die normaal dient om Influenza A-virussen op te sporen, was veelbelovend genoeg om de aandacht te trekken van het landelijk platform vogelgriep van de Rijksoverheid.
Als een humane sneltest gevoelig genoeg is, zou die misschien een aanvulling kunnen zijn op het huidige protocol.
Hoe goed werkt zo’n humane test nu echt?
Denise Smit, beleidsmedewerker Diergezondheid & Antibioticabeleid bij het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN), en zelf ook dierenarts, vertelt dat het ministerie bewust heeft gekozen om deze ontwikkeling met nieuwsgierigheid te benaderen. “Je kunt ervoor kiezen niets te doen, maar vanuit onze taak om te informeren en beschermen, vonden wij het belangrijk om juist na te gaan hoe goed zo’n humane test echt werkt. Bovendien: misschien waren de medewerkers van deze dierenambulance wel iets op het spoor.”
LVVN gaf daarom Wageningen Bioveterinary Research (WBVR), dat ook de standaardtest voor vogelgriep uitvoert in zijn laboratorium, de opdracht om een eerste, verkennende onderzoek te doen.
Gebruiksvriendelijk en gevoelig
Fimme van der Wal, onderzoeker bij WBVR, leidde het onderzoek. “Het is niet heel vreemd dat een humane sneltest ook op vogelgriep werkt. Het zijn allebei Influenza A virussen.” De eerste verkenning diende om een goed beschikbare, gebruiksvriendelijke en natuurlijk betrouwbare, sneltest te vinden. “De sneltest zal de PCR-test nooit vervangen in ons referentielaboratorium. Daarvoor zijn de gevolgen van een positieve test te groot. Maar als een humane sneltest gevoelig genoeg blijkt te zijn, zou die misschien een aanvulling kunnen zijn op het huidige protocol.”
Het verschil tussen een PCR-test en sneltest voor vogelgriep
Een sneltest spoort een eiwit op dat een virus of bacterie met zich meedraagt. De strip van de sneltest bevat antilichamen die aanslaan op deze eiwitten. Een PCR-test — voluit Polymerase Chain Reaction test — toont de aanwezigheid van genetisch materiaal van het virus zelf aan. In het laboratorium wordt genetisch materiaal geïsoleerd uit een swab van bijvoorbeeld de keel van een vogel. Dit wordt herhaaldelijk vermeerderd. “Die vermeerdering maakt de PCR-test een stuk gevoeliger dan de sneltest, die het moet doen met de eiwitten die toevallig aanwezig zijn in het monster,” stelt Van der Wal.
Van der Wal en zijn collega’s begonnen door informatie te verzamelen over beschikbare sneltests voor Influenza A. ‘Er zijn tests voor mensen, en ook gespecialiseerde tests voor vogelgriep. Vervolgens maakten we een selectie. Omdat de test op boerderijen afgenomen zou kunnen worden, bij wijze van voorscreening, zochten we naar een simpele, handige test.’ Een test waarbij je een reactievaatje deels moest overgieten in een ander vaatje, om daar een losse strip in te zetten die afgelezen moest worden, viel meteen af. ‘Het moest net zo makkelijk zijn als de bekende thuistests voor het coronavirus.’
De onderzoekers hadden in hun selectie de voorkeur voor Europese of Noord-Amerikaanse tests. Aan producten uit Azië kleven groter risico’s qua leveringszekerheid. Toch selecteerden de onderzoekers twee tests van Aziatische makelaardij: de humane test die door Miriam Bosman zelf werd gebruikt en een gespecialiseerde vogelgrieptest.
Testen van verschillende sneltesten
Vijf tests gingen door naar de laminaire flowkast voor de eerste proeven. ‘Zo’n laminaire flowkast is een open kabinet waarin een luchtstroom zorgt voor een schone werkomgeving’ legt Van der Wal uit. ‘In eerste instantie hebben we de sneltests onderzocht met virusverdunningen. Dat is vogelgriep uit de vriezer, verdund met een steeds grotere hoeveelheid buffer. De onderzoeker legt de tests op een rij en druppelt precies volgens de handleiding, met een timer ernaast, steeds zwakkere verdunningen op de test.’ Als een sneltest bij een hoge virusverdunning nog steeds een correct resultaat geeft, is dat een indicatie van de gevoeligheid van die test.
Het idee om antigentests voor mensen op vogels af te nemen, leek te werken.
Drie tests kwamen goed uit deze ronde aan proeven en bovenaan stond Clungene, de Chinese sneltest die Miriam Bosman al gebruikte. ‘Dat is best interessant. Clungene scoorde dus iets beter dan tests die specifiek zijn gemaakt om vogelgriep op te sporen.’ Voor de tweede fase van het onderzoek konden Van der Wal en collega’s meeliften op een studie waarbij kippen en eenden besmet werden met vogelgriep. ‘Voor ons werden ook swabs genomen van de luchtpijp en de cloaca, zoals dat op een pluimveebedrijf zou gebeuren. Met dat materiaal konden we een tweede set proeven uitvoeren.’ Ook bij die tests deed Clungene het goed.
Sneltest voor vogelgriep niet zo betrouwbaar als de PCR-test
Hoewel Clungene goed presteert, is de test niet beter dan de gouden standaard: de PCR-test. ‘Net als tijdens de coronapandemie geeft de veel gevoeligere PCR-test uitsluitsel, daar verandert niets aan’ benadrukt Van der Wal. ‘Als we de resultaten van de kippen- en eendenswabs extrapoleren en vergelijken met de PCR-resultaten van afgelopen anderhalf jaar, beoordeelt de sneltest ongeveer 90% van die resultaten correct.’ Maar, benadrukt de onderzoeker, dit zijn resultaten uit een lab, waar de sneltest onder ideale omstandigheden is onderzocht.
Om werkelijk te bepalen hoe betrouwbaar een sneltest is, is onderzoek in het veld nodig. Van der Wal en zijn collega’s adviseerden LVVN om pluimvee binnen de dagelijkse praktijk te gaan testen met Clungene, parallel aan de monsternames die al plaatsvinden voor PCR. ‘Op een boerderij zullen de resultaten waarschijnlijk anders uitvallen. Waar je bij de lampen in het laboratorium nog wel een streepje kunt onderscheiden, zal dat in het veld soms moeilijker zijn.’ Hoe moeilijk, dat moeten de veldtests aantonen.
Mogelijk prioriteiten stellen
‘Op dit moment lopen er twee pilots. Eén uitgevoerd door de medewerkers van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) onder pluimvee en een ander door medewerkers van het WBVR en het Dutch Wildlife Health Center onder wilde vogels,’ vertelt Denise Smit. ‘Bij elke verdenking van vogelgriep worden op dit moment ook sneltests afgenomen, naast de regulier PCR-test. Beide tests worden met elkaar vergeleken en het resultaat wordt opgenomen in een database.’ Smit verwacht dat deze onderzoeken tot eind 2025 lopen. ‘Afhankelijk van hoeveel data we kunnen verzamelen natuurlijk. De laatste uitbraak onder pluimvee was in december vorig jaar.’
Als er veel verdenkingen zijn, zou een eerste reeks sneltests kunnen bepalen welke bedrijven je het eerst onderzoekt.
Komt de Clungene sneltest goed uit deze veldonderzoeken, dan zou die een aanvulling kunnen zijn op de huidige protocollen rondom vogelgriep. ‘Bijvoorbeeld om prioriteiten te stellen,’ zegt Smit. ‘Als er veel verdenkingen zijn, zou een eerste reeks sneltests kunnen bepalen welke bedrijven je het eerst onderzoekt. Positieve sneltests betekenen dan misschien dat er meer haast komt te liggen achter de PCR-tests. In het wild kunnen sneltests misschien helpen om te bepalen welke vogels behandeld en welke geïsoleerd moeten worden. Want sommige dieren vertonen wel symptomen die lijken op vogelgriep, maar hebben een behandelbare ziekte.’
Het eventuele gebruik van sneltests verandert niets aan de bestaande veiligheidsadviezen. ‘Verdachte gevallen moeten worden gemeld en iedereen die in aanraking kan komen met een mogelijk besmette vogel moet de juiste beschermingsmiddelen dragen, sneltest of niet.’ De PCR test houdt het laatste woord.
Bron: WUR
