De omvang van de Nederlandse pluimveehouderij is indrukwekkend (Dutch Poultry Centre, Berenschot, 2016). In de legsector zijn ca. 1300 bedrijven actief die gezamenlijk 11 miljard eieren produceren. Ongeveer 40% hiervan is voor binnenlandse consumptie; de overige eieren worden geëxporteerd. De productiewaarde van de legsector was in 2016 ongeveer 0.613 miljard euro. In de vleessector zijn ca. 900 bedrijven actief, goed voor een productie van rond de 1 miljoen ton pluimveevlees. De productiewaarde van de pluimveevleessector was in 2016 ongeveer 0,833 miljard euro. In totaal zijn 3000-4000 FTE actief in de Nederlandse pluimveehouderij.
Impact van PEC in de pluimveehouderij
De Nederlandse agrarische sector is een van de toonaangevendste ter wereld. Binnen die sector is de pluimveehouderij relatief klein, maar wel een wereldspeler. Zo zijn Nederlandse leveranciers wereldmarktleider op het gebied van broedmachines, eiersorteermachines, slachterij-apparatuur en geïntegreerde huisvestingssystemen, met een marktaandeel wereldwijd van ca. 75% en een exportwaarde ca. 2,1 miljard per jaar (Dutch Poultry Centre, Berenschot, 2016). In de top 20 van Nederlandse exportproducten staan de eiersorteermachines op 10 en eierexport op 13. (Jacobs, 2014)
De sector wordt op het gebied van opleiding en training voornamelijk bediend door de Aeres Groep en in beperkte mate door enkele andere MBO en HBO instellingen. De onderwijsadministratie van de Aeres Groep gaf aan dat in 2017 er 45 studenten de MBO opleiding volgden; 55 de HBO opleiding, en 4 studenten de Master opleiding. In totaal 1.750 deelnemers volgden een pluimveecursus en 1.100 trainingsdagen werden er verzorgd door het Training Center.
De plaats en impact van het PEC in de pluimveehouderij is moeilijk te definiëren, maar uit de omzet cijfers in de periode 2013 – 2018 is duidelijk op te maken dat het PEC groeit, zowel in absolute cijfers als in dienstenpakket. Een belangrijke ontwikkeling in het bestaan van PEC is de toevoeging van het Praktijkcentrum Emissies Veehouderij (PEV) aan het PEC en de uitvoering van projecten zoals het Meldpunt Fipronil en “Aanpak van vogelmijt” (Zie o.a. Pluimveekrant 2019-4).
Impact PEC vanaf 2020
Er zijn een aantal vraagstukken in de sector die op korte termijn om een aanpak vragen en die de komende jaren sterke invloed zullen hebben op de sector. Deze vraagstukken zijn van een dermate omvang en impact dat het beter is te spreken van “uitdagingen”. Ze vragen niet alleen aanpassingen in bedrijfsvoering (= product en productie innovatie), maar op termijn ook structureel andere bedrijfsvoering en ketenorganisatie (= systeeminnovatie). Enkele specifieke uitdagingen in willekeurige volgorde zijn emissies, diergezondheid, dierenwelzijn, voedselveiligheid en voedselzekerheid, verduurzaming.
Emissie van fijnstof in pluimveehouderij
De pluimveehouderij is een sector met relatief veel emissie van fijnstof. Ook naar geur en ammoniak emissie wordt kritisch gekeken, maar vooral de reductie van fijnstof emissie vraagt op korte termijn om een aanpak, zie rapport “Veehouderij en gezondheid omwonenden”, RIVM 2017-0062. Het “Praktijkcentrum Emissie reductie Veehouderij” (PEV) – onder regie van het PEC – test in 2018/2019 een aantal technieken voor emissiereductie van fijnstof in de beroepspraktijk. Ook geur en ammoniak (stikstof) emissie zijn zeer actueel en vragen om oplossingen, met name de stikstofproblematiek is de laatste maanden zeer urgent geworden.
Diergezondheid pluimvee
De pluimveehouderij heeft wereldwijd jaarlijks met epidemische dierziekten te maken, De uitbraken van Vogelgriep zijn bekend. Blokkades, sluiting van bedrijven, ruiming van dieren en gebiedsverboden werken negatief op de publieke opinie en trekken een zware wissel op de ondernemer(s) en de sectorbrede financiering (DGF). Ook dit vraagt om een aanpak.
Dierenwelzijn
Met name in Europa, maar ook in andere delen van de wereld is de gerichte aandacht voor het welzijn van de dieren een deel van de maatschappelijke “license to produce”. Daarnaast wordt dat als marketinginstrument ingezet. In nauwe samenhang met het welzijn speelt ook de gezondheid van het dier en van de pluimveehouder. Aangepaste stalsystemen in combinatie met verbeterde ongediertebestrijding en methodes van hygiëne zijn nodig. Regelgeving omtrent het verplichtstellen van vroege voeding aan eendagskuikens zal de pluimveesector de nodige uitdagingen bieden om dit goed te regelen, met name voor de kuikens die na de vroege voeding nog op transport gaan naar de pluimveehouderij. Proeven die door PEC zijn ondersteund gaven aan dat vroege voeding bij kuikens die daarna op transport gaan grote gevolgen heeft voor de uitval, kuikenprestatie en slachtrendement.
Voedselveiligheid- en voedselzekerheid
De groei van de wereldbevolking en de welvaartstoename bepalen de noodzaak om blijvend aandacht te hebben voor het produceren van voldoende en gevarieerd voedsel. De Fipronil crisis heeft nog eens duidelijk gemaakt dat prioriteit moet worden gegeven aan voedselveiligheid. Daarbij moet de primaire producent zich nog meer bewust zijn van zijn verantwoordelijkheid en productaansprakelijkheid. Dat geldt voor de inzet van diergeneesmiddelen en het gebruik van allerlei andere middelen: additieven op voer en/of water, middelen voor reiniging en ontsmetting en middelen ter bestrijding van ongedierte en parasieten. Een meldcentrum in het geval van calamiteiten heeft tijdens de Fipronil crisis haar waarde bewezen.
Verduurzaming
Ook de pluimveehouderij staat voor een grote verduurzamingsopgave. Die opgave zit voornamelijk in de voeding. De nu ca. 3,2 miljoen ton veevoer (bron: Dutch Poultry Centre, Berenschot, 2016) die jaarlijks naar de pluimveehouderij gaat is voornamelijk afkomstig van wereldwijde import en erg eenzijdig. De vraag naar voeders afkomstig uit Europa of uit de regio en voeders met andere eiwitbronnen neemt toe. Zie Eiwitdossier Rijksoverheid, 2016. De pluimveehouderij is een sterke en internationale sector, die de laatste jaren volop innovatief vermogen ontwikkeld heeft. De sector weet dat ze voor uitdagingen staat en beschikt over de ketenregisseurs en ondernemers die bereid zijn de ontwikkelopgaven op te pakken.
Visie PEC
De vraagstukken zijn van een omvang en complexiteit dat ze niet meer door één ondernemer, één ketenpartner of één lokale overheid als “stand alone” partij opgelost kunnen worden. De uitdagingen waar de pluimveehouderij voor staat vraagt om samenwerking èn regie in de keten van alle betrokken partijen om te komen tot voor de sector en voor de samenleving bevredigende vormen van pluimveehouderij. De combinatie van samenwerking en regie in één alliantie zoals het PEC wordt in deze context clustervorming genoemd.
De visie van de partijen samenwerkend in het PEC is dat door een clustering van ondernemers, kennisinstellingen en overheden de vraagstukken in hun onderlinge samenhang opgepakt kunnen worden en dat leveranciers van kennis, ondernemers (zowel primair als up en downstream de keten) en randvoorwaarden scheppende partijen door samenwerking en regievoering komen tot een pluimveehouderij die voor de ondernemers uitdagend is en voor de samenleving aanvaardbaar. De clustervorming leidt tot een sterk regionale economie met wereldwijde impact. Voortvloeiend uit deze visie is de missie van het PEC geformuleerd:
“Het PEC staat voor een gezonde pluimveehouderij, regionaal, nationaal en internationaal toonaangevend op het gebied van productie, duurzaamheid en welzijn van mens en dier”.
Deze missie is realiseerbaar als bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen zich aan het PEC verbinden, actief bijdragen en het PEC blijvend zien als instrument voor de genoemde profilering van een duurzame pluimveehouderij, die wereldwijd haar toepassingen vindt. De rol van het PEC hierbij is het stimuleren en verzorgen van kennistransfer, kennisontwikkeling en innovatie.
Positionering PEC
PEC begeeft zich niet in fundamenteel wetenschappelijk onderzoek en gaat ook niet actief de markt op voor de verkoop van producten. PEC organiseert en faciliteert toegepast (praktijk-)onderzoek en verspreidt de ontwikkelde kennis voor een brede toepassing in de sector. Daartoe onderhoudt het PEC de directe contacten met alle betrokken partijen en verbindt daarmee het bedrijfsleven en is de schakel naar het wetenschappelijk onderzoek. Vragen geleiden naar daar waar oplossingen zijn, gelegenheid bieden voor praktijkonderzoek, human resources ontwikkelen en communicatie ziet het PEC als haar kerntaken.
Waardepropositie
De positionering van het PEC leidt tot een waardepropositie en waardecreatie voor alle partijen in de pluimveeketen in de regio omdat het PEC over drie essentiële kerncompetenties beschikt:
- Zelfstandigheid en open,
- Regie op de publiek-private samenwerking, en
- Ontmoetingsplek.
De randvoorwaarden om deze kerncompetenties tot waarde te maken voor alle belanghebbenden zijn: flexibiliteit, groot en sterk netwerk en een goede reputatie.
Zelfstandigheid en open
Het PEC kan zich zelfstandig ten opzichte van een kennisinstelling, een ketenpartij, belangengroepering of een overheid opstellen. Het uitwerken, uittesten en uitrollen van innovaties is de kerntaak van het PEC aangevuld met advies, opleiding en training nodig voor de implementatie daarvan. Het PEC kan dit alleen doen omdat het open relaties heeft met belanghebbenden in de pluimveehouderijketen; met veehouders, kennisinstellingen, overheden en het bedrijfsleven. Het PEC initieert en verbindt partijen en waar mogelijk faciliteert het de samenwerking.
Publiek-private samenwerking
Hoewel dat in principe voor alle economische activiteiten geldt, en zeker in sterke mate voor de pluimveehouderij als onderdeel van de intensieve veehouderij, spelen er maatschappelijke vraagstukken waarvoor een publieke verantwoordelijkheid moet worden genomen naast bedrijfsmatige ontwikkelingen. Onderzoek en kennisuitwisseling verbinden de publieke verantwoordelijkheden en belangen met de private belangen. Het PEC biedt een platform waar overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven de vraagstukken en ontwikkelingen kunnen definiëren en afspraken kunnen maken over de beste aanpak. Daarnaast biedt het PEC ook de mogelijkheid om in kritieke situaties op te treden als regisseur, gebruik makend van haar netwerk om er voor te zorgen dat de beschikbare kennis en middelen adequaat worden ingezet.
Ontmoetingsplek
Alle partijen in de pluimveehouderij hebben eigen belangen. Of het nu gaat om productie in de primaire sector, levering of afzet van goederen en producten, opleiden van medewerkers of onderzoek, een ieder heeft een belang. Dit leidt tot versnippering in de sector. Er zijn belangbehartigers van pluimveehouders, van broederijen, van ketens, van de industriële bedrijven. Er is geen Productschap meer dat het belang van de héle sector dient en toch is er juist vraag naar zo’n onafhankelijk, sector overschrijdend initiatief dat de sector dient. Het PEC heeft in de afgelopen jaren in deze ruimte geopereerd. Daarmee is een platform/aanspreekpunt gecreëerd voor sectorpartijen om elkaar te ontmoeten, de vraagstukken die er zijn te benoemen en te werken aan meer geïntegreerde oplossingen, zowel op bedrijfsniveau als op ketenniveau.
De uitkomst van deze waardepositie is dat het PEC een aantal kernkwaliteiten heeft en dient te behouden:
- de zelfstandigheid en het open netwerk garanderen en borgen, ook in haar bestuurlijk model,
- gekend en erkend worden door de partijen in en buiten de pluimveesector en daardoor de mogelijkheid hebben deze met elkaar te verbinden,
- vraagstukken van innovatieve aard onderkennen en weten door wie en waar deze opgepakt kunnen worden,
- vraagstukken van kennis en kennisoverdracht kunnen oplossen door de inzet van de juiste mensen vanuit het netwerk,
Strategische keuzes
De kracht van het PEC ligt in de basis in een alliantie die door de partners uit de publieke en private sectoren wordt vastgesteld en onderhouden. Het business model is afgeleid van de huidige activiteiten die het PEC verzorgt, de positionering en de waardepropositie van het PEC. Vanzelfsprekend is daarbij uitgegaan van de competenties die in het huidige PEC partnerschap aanwezig zijn.
Sinds de start van het PEC is gewerkt aan de portfolio van diensten en activiteiten. Er zijn ook activiteiten in de portfolio gekomen waarmee bij het opstellen van de oorspronkelijke plannen geen rekening was gehouden, maar waar op dat moment vraag naar was. Voorbeelden zijn het PEV en het Meldpunt Fipronil, maar ook internationale samenwerking met bijvoorbeeld Harim in Korea.
De optelsom van de input van de partners en ervaringen van de afgelopen jaren leidt tot een strategische keuze voor de toekomst van het PEC. De strategie voor het PEC 2020 – 2025 is: verzorg de huidige portfolio van producten en diensten goed en breidt deze zowel nationaal als internationaal uit. De meerwaarde van het PEC in de afgelopen jaren is dat het een kleine flexibele organisatie is met een groot netwerk; permanent in gesprek met sectorpartijen, kennisinstellingen en overheden. Dit is voor deze strategie het fundament.
De strategie is vertaald naar operationele doelstellingen voor de periode 2020 – 2025
- Bestendig en bouw de samenwerking met het exporterende bedrijfsleven uit.
- Bestendig en bouw de bestaande samenwerking met internationale partners uit.
- In Europa uitrollen van het bestaande aanbod van opleidingen en trainingen op basis van het ontwikkelde programma voor e-learning en blended learning door samenwerking met platforms in landen. Pas desgewenst het lesmateriaal aan specifieke omstandigheden aan.
- Partnerschappen opbouwen voor (onderzoeks-) projecten en daarvoor cofinanciering vragen bij Europese fondsen.
Business model
Voortbordurend op de strategische keuze van het PEC en eveneens voortbordurend op de portfolio van activiteiten die in de periode 2013 – 2018 is opgebouwd zijn er drie kernactiviteiten voor het PEC die samen het business model vormen: Poultry Academy, Poultry Research en Poultry Services.
Poultry Academy
Een Human Capital Agenda (HCA) verzorgen op MBO, HBO en Masterniveau. De assets van het PEC hiervoor zijn Aeres MBO Barneveld, Aeres Hogeschool Dronten en het Aeres Training Centre Internationaal. Dit wordt bijeengebracht onder de titel: Poultry Academy
Poultry Research
Een portfolio praktijkonderzoek opbouwen; de R&D functie voor de sector stimuleren. De assets van het PEC hiervoor zijn het lectoraat “Precisieveevoeding en Duurzame Pluimveehouderij” van Aeres Hogeschool Dronten en de relatie met Wageningen University & Research. Dit wordt bijeengebracht onder de titel: Poultry Research.
Poultry Servises
Advies/dienstverlening/crisismanagement verzorgen, dus service verlenen aan bedrijven, overheden en belangengroepen. De assets van het PEC zijn: Aeres Training Centre International, het PEV, organisaties en bedrijven zoals GD, AVINED, WUR, Jansen Poultry Equipment, enz. Dienstverlening, zoals voorlichting, informatievoorzieningen, congressen, bijeenkomsten, meldpunten en advies wordt bijeengebracht onder de titel: Poultry services.
Het PEC fungeert in dit business model als schakelpunt voor deze drie kernactiviteiten en is en blijft een platform en de aanjager van de drie kernactiviteiten. In voorkomende gevallen kan het PEC de uitvoering ter hand nemen, maar bij voorkeur organiseert het vraagstukken met haar partners en in haar netwerk. Het business model is gebaseerd op de kracht en competenties van de partners; zij zijn in de lead. Daarmee is het PEC beperkt van omvang en heeft een coördinerende, soms regisserende, en acquirerende taak. Vanzelfsprekend is het PEC het uithangbord van de samenwerkende partijen en zoekt het de podia op om de pluimveewereld te vertegenwoordigen en de publiciteit om de resultaten van de alliantie in de buitenwereld te laten zien.
Powered by PEC
In de periode 2013 – 2019 was er sprake van een project “PEC” onder penvoering van de Aeres groep. Het PEC fungeert sinds 2018 in een partnerschap volgens het triple helix model (samenwerking overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven). Het partnerschap PEC gaat uit van een inbreng van stakeholders in geld en/of in kind. Aan de andere kant leveren meerdere stakeholders diensten, faciliteiten of goederen tegen betaling aan het PEC. Het PEC fungeert hiermee als een onafhankelijk projecten- en advies managementgroep voor de pluimveehouderij, gebruik makend van de uitstraling en faciliteiten de Aeres Groep en de aan PEC gelieerde partners.
In het PEC werken samen:
- Regionale- en provinciale overheden (gemeentes Barneveld, Ede en Provincie Gelderland).
- Bedrijven (De Heus diervoeders, Jansen Poultry Equipement, MOBA, VDB, Rabobank, IMPEX, aangevuld met bedrijven buiten de Gelderse Vallei zoals HATO, HOTRACO, Fancom, Triott), branche organisaties (DPC, LTO, NVP).
- Kennisinstellingen (Aeres Groep en Wageningen University & Research).
Deze opsomming is overigens niet limitatief, maar geeft een indruk van het ecosysteem van het PEC. PEC kan hiermee gezien worden als een Aeres projectmanagementbureau dat subsidies en bijdragen beheert en hiermee verschillende pluimveeprojecten en –activiteiten acquireert, initieert, coördineert, uitbesteedt en desgewenst ook deels zelf uitvoert. De bestuurlijke en inhoudelijke vormgeving wordt grafisch weergegeven in Figuur 6.1., en wordt hieronder verder uitgelegd.
Bestuurlijke vormgeving
Aeres is penvoerder van het netwerk en de administratie van de netwerkorganisatie PEC wordt dan ook gevoerd binnen de bestaande boekhouding van Stichting Aeres Groep. Onder het onderdeel Aeres MBO Barneveld wordt voor PEC een extra kostenplaats aangemaakt voor de kosten en opbrengsten. Op deze manier is transparant te volgen wat de kosten en opbrengsten (financieel gezien) zijn. Door het positioneren van de netwerkorganisatie PEC onder Aeres MBO Barneveld valt dit onder de verantwoordelijkheid van de directeur aldaar. PEC is derhalve geen eigenaar van faciliteiten (zoals bijv. de ‘PEC-stal’ en/of e-learning modules).
PEC betreft een netwerkorganisatie met een stuurgroep en een inhoudelijk gedreven capaciteitsgroep. De stuurgroep bestaat uit 7 leden. De leden van deze stuurgroep zijn afkomstig uit bedrijfsleven, overheid en/of onderwijsinstellingen. De samenstelling wordt bepaald door de partners van PEC en een voorstel voor de samenstelling van de stuurgroep staat vermeld in Bijlage 4.
Voor de uitvoerende werkzaamheden is 1 medewerker van Stichting Aeres Groep benoemd. Deze medewerker (Eltjo Bethlehem) besteedt een deel van zijn tijd aan activiteiten binnen de netwerkorganisatie PEC. Voor het overige deel van de tijd is deze medewerker bezig met inhoudelijk werk dat gelieerd is aan de netwerkorganisatie PEC.
De kracht van het PEC ligt in het partnerschap dat in de afgelopen 5 jaar is opgebouwd en voor de verschillende partners meerwaarde heeft opgeleverd. Daarbij is bepalend geweest dat de partners elkaar weten te vinden op de vragen en behoeften die er zijn in de sector en hoe daar effectief en efficiënt op te acteren. Om dat te behouden wordt voorgesteld om de eerder samengestelde stuurgroep te handhaven. De stuurgroep bepaalt de strategie van het PEC en stelt samen met de manager de jaarlijkse resultaten en uitvoeringsprogramma’s vast. De derde taak van de stuurgroep is het bijstaan van het management van het PEC met raad en daad. Assistentie in bestuurlijke netwerken kan daartoe behoren evenals het geven van gevraagd en ongevraagd advies.
Inhoudelijke vormgeving
Een belangrijk deel van het expertise domein van het PEC is het lectoraat “Preciesievoeding en Duurzame Pluimveehouderij” van Aeres Hogeschool Dronten, De portefeuille van dit lectoraat is omvangrijk en de ontwikkelingen gaan snel. Binnen PEC is er samenwerking met onderzoekers pluimveehouderij van Wageningen University & Research, onderzoekers van grote ketenpartijen en docenten / onderzoekers pluimveehouderij op MBO en HBO niveau. Om de dienstverlening van het PEC goed te optimaliseren is een bundeling van kenniswerkers nodig in een expertgroep onder leiding van de lector “Precisievoeding en Duurzame Pluimveehouderij” van Laura Star gewenst. Alle kennismedewerkers werken op basis van inhoud in deze expertgroep samen.
De expertgroep krijgt vier vragen mee (Zie ook het Lectoraatsplan Precisievoeding en Duurzame Pluimveehouderij, Aeres Hogeschool Dronten juli 2018):
- Verzorg de dialoog met het bedrijfsleven over de gewenste MBO en HBO opleidingen op het gebied van de pluimveehouderij.
- Prioriteer, definieer en verdeel de onderzoeksvraagstukken en onderzoeksmethoden bijde juiste expertise en capaciteit.
- Bewaak de kwaliteit van onderwijs en (praktijk) onderzoeksprojecten.
- Vertaal nieuwe kennis en inzichten uit onderzoek naar MBO en HBO onderwijs
De agenda’s van de stuurgroep en de expertgroep zijn verschillend, en om te zorgen dat deze circuits met elkaar in gesprek blijven ontmoeten de beide groepen elkaar eenmaal per jaar, zie ook Figuur 1.
Het management van het PEC ligt verankerd in het besturingsmodel dat het schakelpunt vormt tussen de stuurgroep van het PEC die de structuur, positionering en strategie bepaalt, en de expertgroep die regie voert op het inhoudelijke dossier van het PEC (zie ook Figuur 6.1.). Door deze bestuurlijke inrichting ontstaat er voor het management evenwicht tussen belangen van partners en inhoudelijke argumentatie. Dit voorkomt stagnatie, en borgt de kernkwaliteit van het PEC: schakelen tussen belangen van partners en meerwaarde creëren op basis van inhoud.
Afbeelding. Bestuurlijk model PEC 2020 – 2025
