Dit najaar organiseerde AgroForestry Netwerk Gelderland een digitale voorlichtingsbijeenkomst ‘Bomen in uitloop kippen’. Sprekers gingen in op de voordelen van agroforestry voor het welzijn en gezondheid van kippen en de economische voordelen voor de boer. Daarnaast werden uit wetenschappelijke hoek inzichten en adviezen gedeeld.
Agroforestry is een landbouwsysteem waarbij op één perceel akkerbouw, groente- of veeteelt wordt gecombineerd met bomen of houtige gewassen. Je kunt daarbij kiezen uit bomen voor biomassa, fruit of noten. Deze combinatie geeft economische, ecologische en wetenschappelijke voordelen. AgroForestry Netwerk Gelderland adviseert ondernemers in de aanleg van dit landbouwsysteem. Daarnaast verbindt het netwerk verschillende gebiedspartijen. Inmiddels hebben de mensen achter het netwerk in Gelderland 250 hectare agroforestry aan kunnen leggen en zijn ze betrokken bij veertig agroforestry-plannen, waarvan de helft inmiddels in de ontwikkelingsfase is.
Dierenwelzijn
Monique Bestman, onderzoeker veehouderij aan het Louis Bolk Instituut, heeft onderzoek uitgevoerd naar de invloed van uitloopgebruik op dierenwelzijn. Hieruit bleek dat uitloopgebruik kippen meer mogelijkheden geeft tot het vertonen van natuurlijk gedrag. De dieren hebben meer keuzevrijheid en vertonen minder verenpikschade. Bestman deelde aan de hand van haar onderzoek adviezen om kippen naar buiten te krijgen. Een veilig gevoel is namelijk belangrijk voor de dieren. De overgang van de stal naar buiten dient daarom geleidelijk te gaan. Een wintertuin met begroeiing gedurende het hele jaar draagt hieraan bij. Kippen zijn bosvogels, die zich veilig voelen bij beschutting van bomen, struiken en overkappingen. De afstand tussen begroeiing dient daarom maximaal twintig meter te zijn. Ook helpt de aanwezigheid van hanen en grote grazers om kippen een veilig gevoel te geven. Daarnaast dragen lijnvormige structuren geestelijk gezien bij aan een gevoel van veiligheid. Dit kan bereikt worden door bomen en struiken in een lijn dwars op de stal te plaatsen. Deze begroeiing kan functioneren als een ‘kippensnelweg’, die de kippen weglokt vanaf de stal. In de avond zullen de kippen via deze route weer teruglopen naar de stal, zodat ze ’s nachts veilig binnen blijven. Deze bomen dienen in een straal van twintig meter vanaf de schuur omringd te worden met steencirkels en hoge plantkokers, zodat de kippen in hun massale aanwezigheid geen schade toebrengen aan de vegetatie.
Paradijs en no-fly zone
Agroforestry Netwerk Gelderland heeft in samenwerking met het Louis Bolk instituut een factsheet opgesteld, waarin agrariërs adviezen krijgen voor de inrichting van uitloop op basis van agroforestry. Allereerst is het advies om deze begroeiing te laten leiden naar een ‘paradijs’ verderop in de uitloop met (water)voorzieningen, waar kippen graag heen willen. Ook raden zij een ‘no-fly zone’ aan van twee meter vanaf de omheining waar geen beplanting staat, zodat kippen niet de mogelijkheid krijgen om de uitloop te verlaten. Verder is het van belang dat de uitloop zo is ingericht dat werkzaamheden als maaien ongestoord door kunnen gaan. Een tien centimeter dikke laag houtsnippers bij de stal of rond bomen helpt onkruid en uitdroging van de grond te beperken. De inrichting van een uitloop is maatwerk, waarbij de keuze van beplanting inspeelt op het desbetreffende pluimveebedrijf.
Uitval door roofdieren
Roofvogels liggen op de loer als kippen in een uitloop lopen. Op een onderzoeksbedrijf werd 3,7 procent van een totale uitval van 12,2 procent veroorzaakt door roofvogels. Bestman deed onderzoek naar de invloed van begroeiing op de aanwezigheid van roofdieren op elf verschillende pluimveebedrijven. Hieruit bleek dat agroforestry geen uitval door roofvogels kan voorkomen, maar de kippen wel een veilig gevoel kan geven. Maar agroforestry leidt ook niet tot een hogere predatie. “In het kader van dierenwelzijn is een veilig gevoel belangrijker. De hennen vertoonden in dit onderzoek geen angst voor de roofdieren en dat is fijn.” Verder onderzochten ze maatregelen als drones, lassers en kuddewaakhonden, welke ook geen effect hadden op de uitval door roofvogels. Wel raadt Bestman aan om geen hoge bomen langs de rand van het perceel te plaatsen, want deze vormen uitkijkposten voor roofvogels.
Verlaging insleeprisico vogelgriep
Bestman deelde onderzoeksresultaten van Wageningen Universiteit (WUR) waarin duidelijk werd dat kippen in uitlopen 6,3 keer meer kans hebben op besmetting met laagpathogene vogelgriep. Zelf kwamen ze erachter dat er minder watervogels werden gezien in aanwezigheid van bomen en struiken. Aangezien watervogels dragers zijn van vogelgriep, lijkt agroforestry bij te kunnen dragen aan een verlaging van het risico op insleep van dit virus als kippen in de uitloop lopen.
Financieel interessant
Piet Rombouts van Rombouts Agroecologie is onderdeel van AgroForestry Netwerk Gelderland. In de bijeenkomst deelde hij de informatie over de financiële en politieke kant van agroforestry. In de provincies Utrecht en Gelderland kunnen geïnteresseerden een subsidie aanvragen die 75 procent van de aanlegkosten dekt. In de provincie Noord-Brabant is er inmiddels de mogelijkheid om koolstofcredits te krijgen voor de aanplanting van bomen in de uitloop. Dit maakt agroforestry financieel interessant met alleen al met koolstofcredits een mogelijke opbrengst van 600 euro per jaar per hectare (met een koolstofdioxide prijs van 75 euro per ton). Het is daarbij van belang, dat er minimaal dertig procent kroonbezetting is. Dit betekent dat het loof van de volgroeide bomen dit deel van de uitloop bedekt. De contracten voor koolstofcredits zijn voor de lange termijn (twintig jaar) en de uitloop dient minimaal 0,5 hectare groot te zijn. Naast koolstofcredits kan de uitloop per jaar financiële opbrengsten tot 2000 euro per hectare aan noten, 500 euro per hectare voor hout of biomassa en 1.000 euro per hectare in het kader van agrarisch natuurbeheer opbrengen. Rombouts benadrukt, dat investeringen in dit systeem met name nodig zijn in het begin van het project. De eerste drie jaar vraagt het onderhoud aandacht om alle planten aan te laten slaan. Later zal veel van het onderhoud door de kippen zelf worden gedaan. “Later kunt u letterlijk de vruchten plukken. Bomen of struiken in de uitloop kunnen een nieuwe productgroep toevoegen aan je bedrijf en de huidige inkomstenbron verbeteren.” Zie ook Tabel 1, de opbrengstenmatrix.
“Investeringen zijn er met name in het begin van het project. Later kunt u letterlijk de vruchten hiervan plukken.”
AgroForestry Netwerk Gelderland is van mening, dat gezamenlijk optrekken in de agrarische sector helpt om een toekomstbestendig landbouwsysteem te ontwikkelen. Hiervoor organiseren ze regelmatig informatieavonden en excursies om agrariërs te informeren over agroforestry. Daarbij reiken zij handvaten aan om agroforestry te integreren in je bedrijfsplan. Hiervoor kunt u contact opnemen met agroforestry@buitenburo.nl.
Voorwaarden waaraan het ontwerp van een uitloop moet voldoen
Een uitloop op basis van agroforestry houdt rekening met de wensen van de kip. Het geeft kippen een veilig gevoel, zorgt dat er wat te halen is en het verleidt kippen de gehele uitloop te gebruiken en niet alleen het deel bij de ingang van de stal. Om dat te bewerkstelligen, moet het ontwerp aan een aantal voorwaarden voldoen.
Kippen lokken naar alle uithoeken van de uitloop
- Aangezien kippen moeite hebben om te veel poorten door te gaan, is het goed om de overgang van binnen naar buiten zo geleidelijk mogelijk te maken. Dat kan door een overgang te creëren met begroeiing op korte afstand van de in- en uitgang.
- Tegelijkertijd moet het deel van de uitloop bij de in- en uitgang onaantrekkelijk zijn voor knaagdieren en marters. Daar kunnen daarom beter solitaire bomen worden geplant. Dit mogen geen hoog-opgekroonde bomen zijn, want die bieden de kip minder gevoel van veiligheid en beschutting dan bijvoorbeeld struiken of halfstam fruitbomen.
- Kippen steken geen open ruimte over die groter is dan twintig meter. Daarom zijn tussenstations van belang. Dat zijn kleine stroken vegetatie (bomen en struiken), aangelegd in de richting waarin je ze wilt laten lopen. Die stroken bieden beschutting tegen wind en bieden veel voedsel. Eindstation is het ‘paradijs’. Dat is de plek ver van de stal waar elke kip graag wil zijn.
- Kippen hebben graag zicht op de stal. Daar wordt in het ontwerp door middel van zichtlijnen rekening mee gehouden, zodat de kip ook op grote afstand de stal kan zien.
- Waterdrinkvoorziening(en) achterin de uitloop
Tegengaan predatie
- Bomen en struiken verhinderen roofdieren waarschijnlijk niet om kippen te pakken. Wel geven ze kippen een veilig gevoel, waardoor ze evengoed bijdragen aan dierenwelzijn.
- Geen te hoge bomen langs de randen van het perceel en bij open stukken, want die vormen een uitkijkpost voor roofvogels.
Overige voorwaarden
- Kippen zijn elke dag buiten en dus moet er ook in de winter nog beschutting zijn. Daarom worden ook wintergroene soorten meegenomen in het ontwerp.
- In de twintig meter rond de stal kunnen kippen met hun massale aanwezigheid schade toebrengen aan de vegetatie. Steencirkels en hoge plantkokers rond solitaire bomen zijn een oplossing.
- Vanwege het risico op vogelgriep zijn in de uitloop geen gebieden wenselijk waar ganzen kunnen landen en verblijven. In het ontwerp zitten dus geen waterpartijen of open grasland.
- De eerste twee meter naast de omheining vrijhouden van aanplant. De kippen gaan anders via de struikrand het hek over.
- Kippen mogen in de nacht niet buiten blijven. Dit wordt voorkomen door ervoor te zorgen dat kippen overal vandaan de stal kunnen zien en door stroken vegetatie in plaats van grote oppervlakken aaneengesloten struikgewas: afhankelijk van de boom- en struiksoorten zijn de stroken maximaal één tot twee meter breed.
- Om het onderhoud te beperken: alle aangelegde stroken worden voorzien van een laag houtsnippers (tien centimeter). Dat voorkomt onkruid en uitdroging van de grond. Toch vraagt het onderhoud de eerste drie jaar tijd en aandacht om alle planten aan te laten slaan. Houd bijvoorbeeld rekening met beregening in het eerste jaar. Als de aanplant na ongeveer drie jaar is aangeslagen en groot genoeg is, zal veel van het onderhoud door de kippen worden gedaan
Tekst: Kim Sjoers
Beeld: AgroForestry Netwerk Gelderland
